چگونه به کودکان خجالتی کمک کنیم تا از انزوا خارج شوند؟

ممکن است برای بسیاری از شما پیش آمده باشد که در محیط‌های اجتماعی یا مهمانی‌ها، فرزندتان به‌ویژه اگر کودک خجالتی باشد، پشت شما قایم شود یا نتواند با دیگر کودکان ارتباط برقرار کند و از جمع‌ها دوری کند. شاید او در مدرسه یا در موقعیت‌های اجتماعی دیگر نتواند با هم‌سن‌وسالان خود دوست شود یا حتی از حق خود دفاع کند، و این وضعیت ممکن است باعث نگرانی و ناراحتی والدین شود. طبیعی است که همه‌ی ما دوست داریم کودکی داشته باشیم که بتواند به راحتی با دیگران ارتباط برقرار کرده و اعتماد به نفس لازم برای دفاع از خود را داشته باشد.

کمرویی و خجالتی بودن در کودکان یک ویژگی طبیعی است، اما نباید اجازه داد که این ویژگی به مانعی در رشد شخصیتی آن‌ها تبدیل شود. به عنوان والدین، مربیان یا معلمان، باید بدانید که خجالتی بودن کودکان قابل اصلاح است و با حمایت و تشویق می‌توان این ویژگی را مدیریت کرد. والدین می‌توانند با یادگیری رفتار صحیح و آموزش مهارت‌های اجتماعی به فرزندانشان، نقش مهمی در کمک به کودکان خجالتی ایفا کنند.

خجالتی بودن چیست؟

خجالتی بودن یک ویژگی رفتاری است که معمولاً با احساس ناراحتی، اضطراب یا کمبود اعتماد به نفس در موقعیت‌های اجتماعی همراه است. افراد خجالتی تمایل دارند از ارتباط با دیگران پرهیز کنند یا در چنین موقعیت‌هایی احساس نگرانی کنند. این صفت رفتاری ممکن است ناشی از عوامل مختلفی باشد که در ادامه توضیح داده می‌شود.

آیا خجالتی بودن مشکل است؟

خجالتی بودن ذاتاً مشکل محسوب نمی‌شود، اما اگر به حدی باشد که مانع از تجربه‌های اجتماعی یا رشد فردی شود، ممکن است نیاز به کمک و راهنمایی داشته باشد. با تقویت اعتماد به نفس، آموزش مهارت‌های ارتباطی، و ایجاد محیط‌های حمایتی، خجالتی بودن قابل مدیریت و اصلاح است.

دلایل کمرویی و خجالتی بودن کودکان

1.عوامل ژنتیکی:

برخی کودکان به دلیل ویژگی‌های ژنتیکی خود، تمایل بیشتری به کمرویی دارند. این ویژگی معمولاً از یکی از والدین یا اقوام نزدیک به ارث می‌رسد.

2.محیط و وراثت:

محیط و ژن‌ها هر دو در خجالتی و کمرویی کودکان نقش دارند. تحقیقات نقش ژن‌ها را در خجالتی بودن مؤثر می‌داند.

3.ترس از شکست:

کودکانی که اغلب اوقات بیشتر از ظرفیت‌شان از آن‌ها توقع داریم و وقتی نمی‌توانند انتظارات را درست برآورده کنند، این احساس بد به ترس از شکست تبدیل می‌شود. مثلاً کودک ما در مسابقه دو شرکت کرده و هر بار که او شکست می‌خورد، والدین او را سرزنش یا با دیگران مقایسه می‌کنند. این سرزنش کردن باعث تخریب شخصیت کودک شده و هیچ اثر مثبتی در اصلاح فرزند ندارد. برخی والدین اجازه اشتباه کردن را به کودک نمی‌دهند و توقع دارند کودک در هر شرایطی و همیشه برنده شود. این ترس از شکست و عدم رضایت والدین باعث خجالتی بودن کودک می‌شود.

4.آشنا نبودن با آداب معاشرت:

سلام اولین گام در برقراری ارتباط است. آموزش روش صحیح سلام کردن به کودک بسیار مهم است. این‌که سلام کردن با صدای رسا و بلند باشد، اهمیت دارد؛ زیرا گاهی کودک آهسته سلام می‌کند و دیگران متوجه سلام او نمی‌شوند. همین امر ممکن است باعث دلخوری و احساس خجالت و شرم در کودک شود. حین سلام کردن، لبخند بر لب داشته باشد و بلافاصله بعد از سلام یک جمله کوتاه بگوید، مثل: «حالتون خوبه؟» یا «ظهرتون بخیر». همچنین الگوی عملی بودن برای کودک بسیار مهم است. زمانی که کودک فراموش کرده سلام کند، با صدای رسا به او سلام کنید.

5.محیط خانوادگی:

اگر خانواده بیش از حد به کودک توجه کند و بیش از حد حمایتگر باشد و اجازه ندهد کودک با چالش‌های زندگی رو‌به‌رو شود، کم‌کم کودک وابسته می‌شود و نمی‌تواند با دیگران وارد ارتباط شود. در برخی خانواده‌ها، قوانین سختگیرانه‌ای وجود دارد که سبب سرخوردگی در کودک می‌شود. بایدها و نبایدهایی که در این خانواده‌ها دیده می‌شود، باعث اضطراب در کودکان و در نهایت کمرویی آن‌ها می‌شود. همچنین اگر اعضای خانواده خجالتی و کمرو باشند، کودک این رفتار را به‌صورت ناخودآگاه یاد می‌گیرد.

6.تجربیات اولیه:

کودکانی که تجربه‌های منفی، مانند تمسخر یا انتقاد شدید، داشته‌اند، ممکن است به دلیل ترس از تکرار این تجربیات، خجالتی شوند.

7.استرس محیطی و عدم احساس امنیت:

محیط‌های پر استرس یا عدم احساس امنیت در محیط زندگی می‌تواند باعث افزایش خجالتی بودن کودکان شود. همچنین تحقیر شدن در جمع از دیگر عواملی است که به کمرویی دامن می‌زند.

8.کمبود تعاملات اجتماعی:

کودکانی که فرصت کافی برای تعامل با همسالان خود ندارند، ممکن است در موقعیت‌های اجتماعی دچار کمرویی شوند

پیامدهای کمرویی در کودکان

1.مشکلات ارتباطی:

کودکان خجالتی معمولاً در برقراری ارتباط با دیگران مشکل دارند و ممکن است در مدرسه یا محیط‌های اجتماعی به انزوا کشیده شوند.

2.کاهش اعتماد به نفس:

کمرویی می‌تواند باعث کاهش اعتماد به نفس در کودک شود و او را از تجربه موقعیت‌های جدید باز دارد.

3.تأثیر بر عملکرد تحصیلی:

این کودکان ممکن است به دلیل ترس از اشتباه یا تمسخر، کمتر در فعالیت‌های گروهی یا کلاسی شرکت کنند.

4.مشکلات روانی:

در صورت تشدید کمرویی، مشکلاتی مانند اضطراب یا افسردگی ممکن است بروز کنند.

راهکارهای کمک به کودکان خجالتی

1.به کودک برچسب خجالتی نزنید:

هیچ دلیلی وجود ندارد که بخواهیم خیلی زود به فرزندمان برچسب یا صفتی بدهیم که شاید واقعاً متعلق به او نباشد. همچنین، سعی کنید همیشه به فرزندتان به عنوان فردی خجالتی فکر نکنید. اگر انتظار کمرویی را داشته باشید، ممکن است این انتظار روی رفتار او تأثیر بگذارد.

2.در حضور دیگران از خجالتی بودنش صحبت نکنید:

در مورد کمرویی فرزندتان در حضور او با دیگران صحبت نکنید. اگر بشنود که شما او را به عنوان خجالتی توصیف می‌کنید، ممکن است آن را به عنوان یک انتقاد یا ویژگی منفی تلقی کند.

3.حق بدهید و درکش کنید:

به فرزندتان بگویید که شما می‌دانید او چه احساسی دارد. برای مثال، اگر در یک جشن تولد وارد اتاقی پر از کودکان شوید، می‌توانید بگویید: «سخته وقتی همه‌ٔ بچه‌ها این‌قدر سروصدا می‌کنن، این‌طور نیست؟»

4.تشویقش کنید:

هر وقت می‌بینید کودکتان برای دوست شدن با کودک دیگری یا پیوستن به یک فعالیت تلاش می‌کند، تلاشش را هر قدر هم که با تردید و بدون اعتماد به نفس باشد، تحسین کنید. اگر بعد از مدتی مخفی شدن، لبخند زد، این تلاش را به‌صورت مثبت بازتاب دهید.

5.اطرافیان را آگاه کنید:

از دوستان و اعضای خانواده بخواهید صبر و شکیبایی داشته باشند و از فشار آوردن به کودک برای گفت‌وگو خودداری کنند.

6.از انتقاد و سرزنش بپرهیزید:

هیچ چیز بیشتر از سخنان ناعادلانه، اعتماد به نفس کودکتان را تخریب نمی‌کند. به یاد داشته باشید که شرمنده کردن فرزندتان به خاطر خجالتی بودنش هیچ ثمری ندارد.

7.از موقعیت‌های اجتماعی دوری نکنید:

دور نگه داشتن فرزندتان از فعالیت‌های گروهی، زندگی را برای او راحت‌تر نخواهد کرد. هرچه بیشتر و به‌مرور در جمع‌ها قرار بگیرد، احساس راحتی بیشتری پیدا می‌کند.

8.حساب‌شده عمل کنید:

شرکت در قرارهای بازی یا حضور در مکان‌های آشنا می‌تواند به تمرین مهارت‌های اجتماعی کمک کند. برای مثال، قبل از رسیدن سایر کودکان به جشن تولد بروید تا فرزندتان فرصت بیشتری برای احساس راحتی پیدا کند.

9.روش‌های کم‌استرس‌تر را امتحان کنید:

فعالیت‌هایی با گروه‌های کوچک و محیط‌های آرام انتخاب کنید. مثلاً کودک را به کلاس‌های داستان‌خوانی در کتابخانه ببرید یا یک دوست نزدیک را برای فعالیتی دعوت کنید.

10.ایجاد محیط حمایتی:

والدین و معلمان باید محیطی امن و حمایتی برای کودک فراهم کنند تا او بتواند احساس راحتی کند.

11.آموزش مهارت‌های اجتماعی:

به کودک بیاموزید چگونه با دیگران صحبت کند، سؤال بپرسد یا احساسات خود را بیان کند. این مهارت‌ها می‌توانند به او در غلبه بر کمرویی کمک کنند.

12.مشاوره تخصصی:

اگر کمرویی کودک بسیار شدید است و زندگی او را تحت تأثیر قرار داده است، مشاوره با روان‌شناس کودک می‌تواند بسیار مفید باشد

جمع‌بندی

کمرویی و خجالتی بودن در کودکان یک مسئله قابل حل است که با درک درست و حمایت مناسب می‌توان آن را مدیریت کرد. والدین و معلمان نقش مهمی در کمک به این کودکان دارند و می‌توانند با ایجاد محیطی حمایتی و آموزش مهارت‌های اجتماعی، به رشد سالم آن‌ها کمک کنند. با توجه به اهمیت این موضوع، توجه به نیازها و احساسات کودکان خجالتی می‌تواند تأثیر مثبتی بر زندگی آن‌ها داشته باشد.